Ülkemizin bilim ve fen alanlarındaki etkinliği yetersizdir. Bu yetersizliğin nedenleri tartışılırken bilim dilindeki İngilizce hakimiyeti ve eğitim dilinin İngilizce oluşu gündeme gelmekte ve eleştirilmektedir.

    Bilim de dahil her tür duygu ve düşünce ifadesini dilde bulur; dolayısıyla gerçek bir düşünce etkinliği ancak yüksek olgunluğa erişen dillerle var olur*.

    Dilin Bilimle İlişkisi ve Türkçenin Bilimdeki Yeri: Bilim dilini, bilimden ve dilden ayrı düşünmek olası değildir. Bu yüzden bilim ve fen alanında ilerleme kaydetmeden, Türkçedeki genel bozulmayı düzeltmeden bilim alanındaki beklentilerimizi karşılamak mümkün olmaz.

    Dil, Sözcükler, Kavramlar, Bilim Dili: “Dil, insan düşünmesiyle, insanın bütün eylemlerinin bir ürünü olan düşüncelerini, bilimsel ve felsefi araştırmalarını, insanın şiir ve yazın alanındaki başarılarını saptayarak bunların kuşaktan kuşağa aktarılmasını sağlar.**”

    Sözcükler, “şey”lere yapıştırılmış birer etikettir. Kavram ise dünyada olup bitenlerin düşünce düzeyindeki karşılıklarıdır. Sözcük, kavramın adıdır ve kavram da sözcüğe verilen anlamdır.

    Bilim dili, bilim oluşturan veri ve bilgileri sözlü ve yazılı olarak başkalarına aktarmak üzere kullanılan dildir. Şu amaçlarla kullanılır:

    · Yeni bilimsel araştırmaların bulgularını dünyaya açıklamak
    · Yalnız belli bir ya da birkaç alandaki bilimsel araştırmaların bulgularını dünyaya ilk kez açıklamak
    · Tüm bilim alanlarında, evrenkent ve yüksekokul düzeyinde öğretim dili olarak kullanılmak.

    Bilim dilinin en önemli bileşenleri terimlerdir. Terimler kavramların nesne, olay ya da durumların karşılığı olan, kesin, tek, özel anlamlı sözcüklerdir.

     Bilim Dili Ulusal Mı Olmalı?: Latincenin ölü bir dil olması ve sözcüklerinin belirttiği kavramların değişmemesi nedeniyle bilim terimlerinde tercih edildiği bilinir. Latince kullanılmasının yerine ulusal bilim dili oluşturulmasının gereksiz olduğu iddia edilebilir. Ancak, aydınlanma çağında Avrupa’da, kültür değerlerinin ulusun her bireyine ulaşması ilkesi gereğince bilimin ulusal dillerle yapılması benimsenmişti***. Yabancı sözcüklerle ifade edilen bilim, ister istemez yabancı kavramların etkisinde kalır. Saptamalarımızı, sorunlarımızı, çözümlerimizi ancak yine bizim ihtiyaçlarımızdan doğan kendi oluşturduğumuz sözcükler dile getirebilir. Yapılan araştırmalar diller arasındaki farkların, insanların kavramları algılayış farklarına ne derece koşut olduğunu ortaya çıkarmıştır****.

    Anadilimizi ortaya koyan da, ona bugünkü görünüşünü kazandıran da bir sıra Türk kuşaklarının harcadıkları emeklerdir. Yeni nesneler, durumlar, duygu ve düşünceler karşısında kalan Türk insanı, bunları dile getirmenin yolunu aramış, bulduklarını tutarlı bir sistem içine yerleştirmeye uğraşmış, bu sistemi varlıkları kavrayan zekâsının boyuna daha iyi bir aracı yapmaya çalışmıştır.

 

    M. Gökberk
 
    Türkçe Bilim Dili Olabilir Mi?: Dilimiz şimdilik bilim dili olma görüntüsünden uzaktır. Alınan İngilizce eğitimin etkisi ve yıllardır süren Türkçe terim üretmek konusundaki tembelliğimiz sonucunda evrenkentlerimizde araştırma etkinlikleri yabancı dil etkisinde yapılmaktadır. TÜBİTAK düzenli yayınladığı hakemli 12 bilim dergisinin hepsi İngilizcedir. Bu sorunlara DPT, Sekizinci 5 Yıllık Kalkınma Planı Türk Dili Özel İhtisas Komisyonu Raporu’nda da değinilmekte ve “İngilizceye her yıl girdiği tahmin edilen yaklaşık 5000 kelimenin gerekli önlem alınmadığı takdirde birkaç nesil içinde Türkçeyi İngilizceleştirmesi kaçınılmazdır.” Uyarısını yapmaktadır.

    Ne var ki Türkçenin yapısından gelen şu özellikleri, zenginleşmeye ve bilim dili haline gelmeye çok uygundur:

    · Türkçede ekler ve kökler sanıldığından da çoktur.
    · Dilimiz, türetme ve birleştirme açısından çok işlektir.
    · Anlam genişlemesi yoluyla sözcüklere türlü kavramlar yüklenebilir.
    · Dilin zenginliğini kanıtlayan kural şaşmazlığı dil bilginlerini şaşırtacak boyutlardadır.
    · Kök ile ek ayrılabildiğinden sözcük saydamlaşır ve anlamı rahatlıkla kavranabilir.

    Bunun yanı sıra dilimiz Tanzimat döneminden başlayarak ve özellikle Cumhuriyet döneminde işlenerek geliştirilmiş ve bilim dili olmaya aday hale getirilmiştir; böylelikle temel sözlükleri yapılmış, biçimbilgisi yeterince incelenmiş, sözcük yapım ekleri iyice işlerlik kazanmış, söz dağarcığı genişlemiş ve dil bu esnada yapısal düzenliliğini şaşırtıcı biçimde koruyabilmiştir. Üst düzey özgün eserlerin verilebildiği ve diğer gelişkin dillerden yapıtların çevrilerek aktarılabildiği bir yazın ve kültür dili haline gelmiştir. Halk dilinde var olan fakat yazı dilinden dışlanmış sözcükler canlandırılmış; unutulmuş eski kökler eski metinlerden taranmıştır.

    Nitekim tarihte Türkçenin bilim dili olmasında sakınca olmadığını gösterecek “Eski Türkçe” döneminde Kaşgarlı Mahmut’un kaleme aldığı Divan-ı Lügat-it- Türk ve Yusuf Has Hacib’in  eseri Kutadgu Bilig vardır ve daha niceleri…

    Ne yazık ki, Türkçenin bilim dili olarak gelişimi Anadolu Selçuklularından itibaren çeşitli nedenlerle duraklamış Osmanlı döneminde ulusal kimlik ve bilincin zayıflaması nedeniyle durum daha da kötüleşmiştir.

    Çağrı Yalgın, Aydınlanma 1923, Yıl 8, Sayı 51, 2004 Kış
 
    Özetleyen: Adviye Özcan, Hacettepe Üni. Türkçe Topluluğu